«Наша рагачоўская згушчонка самая найлепшая ў свеце! Гэта як каханне: ты папросту любіш сваё і ўсё»

— Наста, у сусветны дзень уцекача, 20 чэрвеня, вы напісалі «абдымаю ўсіх, каму баляць адарваныя карані» і выклалі ў фэйсбук вельмі кранальны верш.

«Мой дом згарэў. Я вынесла з агню

адзіны скарб — напаўжывую мову.

Цяпер брыду разгублена, звіню

ў званочак-верш, бяздомная карова.

Але так добра ўсцяж ісці адной:

так ззяюць травы, так пяе калоссе…

Што ўжо ўсё роўна, хто там ёсць за мной

і колькі там да смерці засталося…»

Здаецца, немагчыма чытаць яго без слёз, і наўрад ці зразумею, што вы адчувалі, пішучы.

— Так, гэта боль вызвалення. Боль, які дасягае апагею, а далей — толькі свабода. Як пасля доўгіх працяглых слёз надыходзіць момант спустошанасці, калі ўжо ўсё роўна. Адчуваеш сябе легкай пушынкай, увогуле адлятаючы ад зямных праблем.

Для мяне вершы — гэта найперш тэрапія. Я ніколі не хадзіла да псіхатэрапеўта, бо не магу чужым людзям расказваць пра свае перажыванні. Але ў той жа час у мяне ёсць замена ў выглядзе творчасці, паэзіі. Свая ўласная псіхатэрапія, дзе ты ўсё гэта набалелае выгаворваеш, знаходзіш словы і тлумачэнні сваім адчуванням.

Бывае, толькі напісаўшы верш, усведамляеш, што ж насамрэч у табе адбываецца, падсвядомае раскладаецца па палічках і робіцца лягчэй.

І яшчэ грэе адчуванне, што магчыма мой верш камусьці іншаму цяпер дапаможа, таму, хто не ўмее сам адшукаць гэтыя словы, і хто так сама, як я, не давярае псіхатэрапеўтам. Атрымліваецца такі пладатворны боль.    

— Вы пісалі што штодня пячэце ці не 300 пончыкаў. З таго дня, калі ўладкаваліся ў кавярню. І што новая праца ратуе.

Але ж потым, на кантрасце, прачытала пост пад вашым фотаздымкам з пляжу Гдыні: «Прапаганда распіція віна на пляжы была месяц таму, сёння вашай увазе — прапаганда курэння, там жа. У сувязі з бясконцым трындзяцом па ўсёй зямлі мне больш няма чаго сказаць гэтаму свету».

І столькі ў гэтым болю і адначасова гумару адчула... Што зараз самае складанае?

— Дагэтуль не магу ўсвядоміць што з намі адбываецца пасле 2020-га. Гэтыя старонкі падручніка гісторыі, у якім мы апынуліся. І вайну, і што свет беззваротна змяніўся, і тое, што з людзьмі адбываецца.

Хочацца проста сядзець на пляжы, выпіваць і ніяк не кантактаваць з гэтым светам. Не хочацца выступаў, амаль не пішу артыкалаў і сваіх разважанняў, нават у фэйсбук цяпер амаль не зазіраю. Увогуле не хачу думаць ці разважаць, усё здаецца бессэнсоўным.

Кажуць, з часам павінна рабіцца лягчэй, але лягчэй не становіцца.

Справа не толькі ў эміграцыі і ў тым, што не можаш паехаць дадому. Неяк усё нібы паламалася. Адчуванне, што ўвесь зямны шар для мяне цяпер нейкі перайначаны.

Нават не ведаю, дзе ўзяць унутраныя сілы, каб прывыкнуць да таго, што свет ужо іншы. Пакуль я не разумею, як у ім жыць.

Таму знаходзіш сабе нейкія маленькія радасці ў паўсядзённым жыцці і стараешся ад усіх хавацца, каб не ныць і не паказваць сваю зламанасць. Лепей жыць нейкае сваё простае маленькае жыццё, поўнае цёплымі дробязямі.

«Пончыкі — гэта ж хлеб. Ёсць нейкі сэнс у тым, што ты пячэш ежу»

— Шмат хто паказвае пальцам на тых, хто паліць ці выпівае. Бо паленне – зло, а дзяўчынкі ўвогуле не мусяць прызнавацца ў дурных звычках. А вы не саромеецеся публікаваць такія фотаздымкі. Падкупае ваша адкрытасць, адсутнасць страху: «Што скажуць людзі?»

— Зараз, здаецца, ужо такі час, калі можна ўсё (смяемся). Я наогул стараюся не асуджаць людзей, кожны мае права жыць так, як яму пасуе, калі гэта не робіць крыўды іншым.

Нядаўна выйшла з працы, запаліла цыгарэту, ідучы на прыпынак, і тут да мяне падыйшла жанчына такога светлага яснага выгляду. Я падумала, што яна верніца, бо побач быў касцёл, і прамаўляла яна адпаведна. Яна па-польску стала мне казаць, маўляў, кінь, гэта зло, нашто ты паліш гэтую цыгарэту, табе трэба пайсці ў касцёл пакаяцца.

Яна казала гэта так шчыра, бачна было, што ад усяго сэрца, што яна рэальна верыць у тое, што зараз уратуе мяне. Мяне гэта ўміліла, я падумала: «Божа мой, на фоне ўсяго, што адбываецца ў сусвеце, яшчэ застаюцца людзі для якіх грахом застаецца курэнне...»

Калі глядзіш як у Кіеве дастаюць з-пад завалаў людзей, як гінуць дзеці — працягваць думаць, што паліць гэта зло... Гэта павінна быць чыстая наіўная душа. Ці ўвогуле адарваная ад рэальнасці. Нават крыху зайздрошчу такім людзям. 

— Здаецца, ваша новая праца і пончыкі — тое, што ратуе. Але ж гэта цяжкая фізічная праца. Ці стала нешта дзіўным адкрыццём?

— Так, фізічна гэта часам стамляе, баліць спіна, ногі ацякаюць, але насамрэч я заўсёды любіла больш фізічную працу, чым інтэлектуальную. Сядзенне за кампутарам, калі трэба нешта пісаць, рэдагаваць ці перакладаць — вось  гэта мяне рэальна моцна знясільвала. А рабіць нешта рукамі для мяне ўсё ж надзвычай тэрапеўтычна.

Мне прасцей прыходзіць і рабіць нешта паводле пэўнага рэгламенту, чым выдумляць нейкі крэатыў. Цяпер я адчуваю сябе як на гаспадарцы, бо гэта ж такі традыцыйны жаночы занятак. Робіш цеста, гатуеш, прыбіраеш.

Калі я на першай змене, то прачынаюся ў 4.30, каб а 6-й ужо стаяла цеста. Радая, што ў мяне ёсць праца, якая прымушае мяне больш рухацца, менш думаць і заганяцца. Да таго ж, я жаўрук, мне заўжды падабалася працаваць ранкам, цяпер для гэтага ў мяне ёсць нарэшце ўсе магчымасці.

Псіхалагічна я нашмат лепей сябе адчуваю цяпер. Бо пончыкі гэта ж хлеб у пэўным сэнсе, а хлеб — аснова жыцця, ёсць недзе ўнутры гэтая глыбінная асацыяцыя.

Я раблю важную для жыцця рэч. Я кармлю людзей і даю ім радасць, бо яны заўжды вельмі шчаслівыя сыходзяць, дзякуюць.

— Ці быў момант прыняцця, адаптацыі, калі накрывала: «Гары яно гарам! Не хочу больш такой працы...» Што робіце, калі падступае?

— Такое часта здараецца: што ўсё надакучыла і нічога не хочацца. Але ўсё вельмі проста: у мяне двое дзетак. Я найперш мама, мне трэба ўтрымліваць сям’ю, а потым ужо я паэтка і ўсё астатняе.

Нават калі няма настрою працаваць, ведаю, што проста павінная. Бо ў чужой краіне ніхто не дапаможа і не абароніць, тут няма тылу. Ужо не паедзеш да мамы і не накапаеш у агародзе бульбы, каб неяк пратрымацца.

«Ніхто не парыцца на якой мове ты размаўляеш, альбо якіх ты палітычных поглядаў»

— Я пайшла працаваць у найм і адчула сябе больш абароненай. Дагэтуль я мела ўласную справу, займалася продажам біжутэрыі, а таксама мела час ад часу нейкія творчыя падпрацоўкі.

Але гэта ўсё было вельмі нестабільна, увесь час трывожыцца аб заўтрашнім дні я ўжо не маю здароўя. Таму стабільная праца вырашыла адразу мае фінансавыя праблемы, я выдыхнула: прынамсі штомесяц ёсць чым плаціць за кватэру.

Гэтая праца дапамагае і сацыялізацыі. Мне ўжо не так страшна гаварыць па-польску, вучуся пакрысе.

Я многа цяпер назіраю за людзьмі. У жыцці ўсе людзі нашмат больш чалавечныя і адэкватныя, чым калі чытаеш навіны ці допісы ў інтэрнеце. Там часам усё неяк шалёна выглядае.

Цяпер мне даводзіцца мець справу не толькі з палякамі, але і з украінцамі, напрыклад. Мне было карысна паслухаць жывых людзей, іх уражанні ад сённяшняй сітуацыі.

Насамрэч ніхто не парыцца на якой мове ты размаўляеш, альбо якіх ты палітычных поглядаў. Гэта натхняе і дае надзею. Бо часам як пачытаеш, што там пішуць у сваіх фэйсбуках,то здаецца што ўсе папросту ашалелі, адзін на аднаго кідаюцца.

А ў жыцці ўсе стараюцца адзін аднаго пачуць і зразумець. І ў гэтым сэнсе мая праца стала для мяне сваеасаблівым лекам, адхланнем, дадаўшы цеплыні і веры ў людзей.  

«А што, аўтары не зарабляюць хіба на кніжках?»

— Я ўвогуле здзівілася, калі пачала шукаць працу, а мае знаёмыя не разумелі: «А што, аўтары не зарабляюць хіба на кніжках?» Канечне, з нашым кніжным рынкам гэта немагчыма, для гэтага трэба хаця б дзесяцітысячныя наклады мець. Магчыма, у іншых краінах іншая сітуацыя, але трэба разумець, у якой знаходзімся мы, беларусы. Мы можам займацца літаратурай толькі дзеля душы, і мо гэта да лепшага, дарэчы. Так, часам здараюцца нейкія прэміі, стыпендыі, я маю свой патрэон, дзе мае прыхільнікі падтрымліваюць мяне, але гэта хутчэй прыемны бонус, плюс да асноўнага заробку.

І нават калі выступаеш на фестывалях і часам плоцяць нейкія ганарары, гэта ўсё адно невялікія і нясталыя грошы. Іх нельга лічыць нармалёвай працай.

— А на што вы выдаткавалі свой самы буйны ганарар ці прэмію?

— Дакладна не ўспомню, але самы вялікі быў, напэўна, за «Кнігу года», атрымала тысячу еўра. Тады я жыла ў Рагачове, і для мяне гэта былі сапраўды вялікія грошы.

Ні на што асаблівае я той ганарар не выдаткоўвала, змагла некалькі месяцаў проста пажыць нармальна на гэтыя грошы. Акурат тады быў складаны перыяд, і я была без працы.

Я толькі мару, што мо калісьці атрымаю прэмію ці нейкі вялікі ганарар, які змагу выдаткаваць нарэшце толькі на сябе, на простыя жаночыя радасці — зрабіць манікюр ці набыць сабе парфуму, пра якую даўно марыла. Але пакуль што атрымліваецца пайсці ў краму і набыць грэчку і масла або аплаціць камунальныя (усміхаецца).

— Адна знакамітая беларуская пісьменніца апублікавала ваш верш, падпісаўшы: «ідэальнай прыгажосці верш Насты Кудасавай»:

Асадкай саду піша Бог:

вось вішні вершаў, словы сліў,

часнык чытае на зубок

быліны згорбленых сцяблін…

Ні знерваванасці валіз,

ні лаянкі – спакон вякоў

зялёным тэкстам спее ліст,

а ты нямко.

А ты – нямко.

Што вы адчувалі яго пішучы?

— Я ніколі не ставіла чалавечы свет і культуру вышэй за свет звяроў, птушак і раслін. Для мяне апошні нашмат цікавейшы і больш гарманічны, глыбокі.

У мяне дома шмат раслін, цэлы сад у кватэры. Я захапляюся імі, разглядаю ў цішыні штодня іх дасканалыя целы. І для мяне ў параўнанні з імі мы ўсе нейкія такія недарэкі.

Чалавек думае, што ён тут такі кароль і нешта вырашае, называе, сістэматызуе. Але насамрэч калі паглядзець на тое, як жывуць людзі, што робіцца сярод людзей, то іх ніяк нельга назваць вяршыняй стварэння.

Уся наша мітусня — нішто ў параўнанні з тым, як нараджаецца новы ліст на расліне. Мне больш цікава быць часткай біялагічнага свету: нараджаць дзяцей, пражываць нейкія свае фізіялагічныя працэсы, так, як мне належыць па прыродзе. Для мяне гэта больш арганічна, чым спрабаваць зразумець наша шалёнае грамадства.

З раслінамі я адчуваю сябе ўпісанай у сусвет. І неяк тады ўсё набывае сэнс. 

Для мяне гэта больш зразумела, чым усе нашыя модныя спробы «самаразвівацца, займацца духоўным ростам».

«Гэта ўсё суцэльная магія і хараство»

— Пабачыла, што вы з Рагачова. А што адказваеце тым, хто крытыкуе рагачоўскую згушчонку, кажучы што глыбокская смачнейшая?

— (смяецца) Я звычайна стаю на абарону рагачоўскай чыста прынцыпова. Ведаеце: нашых б’юць!

Тое, што я з Рагачова, не зрабіла з мяне аматара згушчонкі, я не вельмі яе люблю, амаль не ўжываю. Але ўпэўненая, што мы павінны заўсёды бараніць сваё і сваіх.

Для мяне Рагачоў заўсёды быў маёй унутранай сталіцай Беларусі. Гэта мой цэнтр сусвету. Таму наша згушчонка самая найлепшая ў свеце! Гэта як каханне, як любоў: ты папросту любіш сваё і ўсё, тут не трэба аб’ектыўных тлумачэнняў.

Рагачоў сапраўды вельмі прыгожы, маляўнічы, ён стаіць на берагах дзьвюх рэчак: Дняпро і Друць зліваюцца, утвараючы нібы рог. І ў гэтым рагу стаіць горад Рагачоў.

Я расла на Дняпры, на высокім беразе. Але ў іншай частцы горада цячэ Друць, зусім іншая рэчка, з іншым характарам. Мне здаецца, што там нават людзі іншыя жывуць. Гэта ўсё суцэльная магія і хараство.

Яшчэ ў нас многія свае творы напісаў Уладзімір Караткевіч. Захаваўся дом у якім ён ствараў, амаль у тым самым выглядзе, захаваліся рэчы пісьменніка, расце дрэва, якое ён пасадзіў. Зараз ля гэтага дома стаіць памятны камень.

Я адчуваю там сувязь пакаленняў, неразрыўнасць часоў. Караткевіч таксама вельмі любіў рагачоўскія мясціны, на рыбалку хадзіў. І я таксама адчувала гэтую любоў, калі бывала ў тых жа мясцінах, хадзіла тымі ж вуліцамі ці тым жа берагам Дняпра.

Рагачоў вельмі старадаўні, толькі паводле летапісных звестак ён існуе з 1142 года, а першыя пасяленні відавочна там былі тысячы гадоў таму. Зразумела, што з тых часоў мала што захавалася, нават з майго дзяцінства ўжо мала чаго засталося, на жаль. Шмат чаго разбурана, перабудавана.

Але ўсё адно адчуваецца подых даўніны на гэтых маленькіх вулачках.   

Думаю, калі б я прыехала туды цяпер, то найперш мне б было сумна. Бо разумею, што ніколі ўжо не прыеду ў той час, які я там пакінула, час майго дзяцінства, юнацтва.

Месца мо і застаецца, але змяняецца час, і мы змяняемся. І ты ўжо ніколі не вернешся ў сябе ранейшага.

«Парадаксальна, але менавіта ў эміграцыі адчула сябе нават больш беларускай»

— Вы казалі, што часам нічога не хочацца, але ж насамрэч шмат бываеце на мерапрыемствах з удзелам беларусаў.

Які момант, словы, рэакцыі сталі для вас доказам, што беларусы і беларускае існуе і ў эміграцыі?

— Кожны раз пасля такой сустрэчы ў мяне ёсць гэта цудоўнае пачуццё. Беларуская дыяспара неймаверная. У іншых эмігрантаў я такой злучанасці не назіраю. У нас тут фактычна свая супольнасць родных людзей.

У мяне не было раней столькі блізкіх па духу людзей, як тут. На беларускай мове мне не было асабліва з кім паразмаўляць у Беларусі. Акрамя нешматлікіх калег і сяброў, якія жылі ў асноўным у Мінску. Парадаксальна, у Польшчы я адчула сябе нават больш беларускай, чым была на Радзіме.

У эміграцыі мы зрадніліся і шмат чаго робім, каб падтрымліваць менавіта сваё, беларускае. Апошні раз была на канцэрце «Зуі» і чула краем вуха ад кагосьці :«Мы ж прыйшлі, таму што гэта нашы, сваіх трэба падтрымаць!»

Іншы раз сама адчуваю, што стамілася пасля працы, няма сіл ісці на чарговую імпрэзу, але ж вось гэтае «нашых падтрымаць», гэта вельмі каштоўна. Нам не ўсё роўна, хто мы і адкуль.

І якая б стома ні была, потым выходзіш пасля гэтых канцэртаў, як на крылах ляціш, — настолькі натхнёна робіцца і светла.

З аднаго боку, сумна, што ўсё гэта не дома, і невядома, ці вернемся мы калісьці. З іншага — адчуваю, што ў мяне ёсць народ, ёсць наша культура. Дзе б мы ні жылі, мы — Беларусь, мы ўсё адно існуем разам, мы моцная супольнасць.

І таму нават няма сумневу, што мы выжывем і будзем надалей несці родную беларускасць. І што ўсё недарэмна.